Heythuysen - 28 november 2025 - De titel is al hilarisch. Want onze “Benjamin”, de afgelopen herfststorm, is nog niet het land uit of er zit geen blad meer aan de boom. Oké, de ene boom heeft nog wat van een groene kleur, maar bij de anderen zijn ze al ver weg. Neem als voorbeeld maar de Amerikaanse eik, die staan er op sommige plaatsen al erg somber bij. Maar hebben jullie je al eens afgevraagd waarom juist rond deze tijd van het jaar die “kolossen” hun bladeren verliezen?
Ik liep met onze viervoeter door het dorp en het waaide behoorlijk, niets vergeleken bij de taferelen aan onze Zeeuwse kust of de Belgische kust. Dat was daar een veel “straffer” windje dan hier. Wij hadden weer eens bijzonder veel geluk!
Ieder jaar weer vallen, lees soms vliegen, de bladeren van de boom. En ieder voorjaar, wanneer de temperatuur begint te stijgen en de zonnestralen warmer en warmer worden, ontspringen de knoppen als prachtige pakketjes vernuftig in elkaar gefabriceerde origami bouwwerkjes. Ja, de jonge knopjes zijn niets meer dan een kant en klaar voorgevormd blaadje al aan de boom.
Hiervoor is natuurlijk een reden. In de natuur gebeurt niets voor niets.
Alles kost energie! Dus..........bezuinigen! Zoals gezegd, het blad valt meestal in de herfst van de boom, dat is niet zomaar. Dit is een uiterst slimme, doordachte, geniale aanpassing van de boom om de winter te overleven.
Allereerst is het laten vallen van de bladeren van oudsher een goede bescherming tegen kou en uitdroging.
In de winter is de grond vaak bevroren, alhoewel dit misschien in de toekomst hier bij ons zal veranderen. We zitten inmiddels in een opwarmende fase van onze aardbol! Enfin.......! Door die bevroren ondergrond kan de boom moeilijker water opnemen. Aangezien de bladeren heel veel water laten verdampen, zal de boom hierdoor uiteindelijk uitdrogen.
Daarnaast is het een energiebesparing.
Hoe werkt dit? In de herfst wordt door een afnemende zonnekracht (de stralen worden minder intens) en de afname van de zonne-uren minder energie opgenomen. Jouw zonnepanelen op het dak zetten nu ook minder energie om, kijk maar op jouw meter wat er teruggeleverd wordt aan het net. Een batterij minder!
Waar heeft de boom dan die energie voor nodig? Zoals velen weten, zijn alle groene planten op onze aardbol verantwoordelijk voor de productie van zuurstof. Of dit nu de allerkleinsten zijn, de algen of de allergrootsten, in dit geval de bomen. Zij maken door middel van een chemisch proces (fotosynthese) zuurstof. Dit doen ze onder invloed van licht. Van water (H2O) en koolstofdioxide (CO2) maken zij in de bladgroenkorrels suikers (C6H12O6), dit is voor hen een voedingsstof. Als afvalproduct ontstaat daarnaast zuurstof (O2). Dit is voor ons levende zieltjes onontbeerlijk. Het licht, de aantal zonuren per dag, is hierbij essentieel.
Door nu in deze periode eens aan ‘zichzelf’ te denken en energie te besparen, gaat de boom in de ‘spaarstand’. De boom breekt haar bladgroenkorrels (chlorofyl), net als de achtergebleven voedingsstoffen, af en slurpt deze terug uit al haar ledematen, in haar takken, stam en wortels.
In een blad zitten naast de bladgroenkorrels nog een heel aantal andere korrels. Alleen de bladgroenkorrels overheersen met hun groene kleur de anderen. Het is dus in principe het overheersende pigment. Wanneer deze “groene pigmentkorrels” uit de bladeren verdwijnen, worden de anderen pigmentkorrels zoals caroteen (oranje), ondermeer bekend van de wortel (In het Duits heten de wortels dan ook heel toepasselijk “Karotten”) zichtbaar. Een ander voorkomende kleur wordt veroorzaakt door het pigment xanthofyl. Dit is een gele kleur. Deze kleur is ook weer terug te vinden in de eidooier.
Soms zijn in het blad ook roodkleurende carotenoïden aanwezig, zoals lycopeen, wat het blad die diepgele kleur en warme gloed geeft. En het rood? Dat komt door anthocyanen, pigmenten uit de flavonoïden-groep. Voor de oplettenden onder ons. Naast rood kunnen ze ook blauw of paars kleuren, dit is afhankelijk van de zuurgraad van het water wat de boom uit de grond haalt waarin hij staat. Dit zuurdere water reageert dan ook met de aanwezige pigmenten. Hierdoor zie je zelfs al aan het begin van de lente de rossige kleurenschakeringen in de randen van verse blaadjes. Daarnaast vind je ze ook terug in bessen, kersen en aardbeien. Anthocyanen worden in het afstervende blad aangemaakt uit suikers. Het nog aanwezige zonlicht speelt daarbij een rol. Vandaar dat op zonnige herfstdagen bomen als de esdoorn extra mooi kleuren.
Er is nog een derde reden waarom de boom de bladeren kwijt wil.
Sneeuw en ijs willen graag aan de bladeren blijven hangen. Hierdoor is de kans aanwezig dat door het gewicht van het ijs en de laag sneeuw takken kunnen afbreken. De boom wil dit natuurlijk niet. Het is daarom ook een vorm van bescherming. Hoezo dat alleen wij mensen nadenken over de gevolgen van "wat als er iets niet meer voorhanden is?" Ook bomen zijn geniaal in het verzinnen van oplossingen, toch?
De berk is een van de eerste boomsoorten waarvan het blad verkleurt in de herfst. Dat kan al beginnen aan het eind van augustus of begin september. Andere bomen zoals beuk en de zomer- en wintereik beginnen later, meestal aan het begin van oktober. De top van de herfst is in Nederland in november.
Hoe komt het dat het blad dan valt?
Terug naar het afvallen van het blad. Zodra het blad haar werk heeft gedaan en niet meer nodig is, vormt de boom een afscheidingslaagje (een kurklaagje) bij het begin van de bladsteel. Wanneer de bladsteel volledig is afgesloten (dit duurt een paar dagen) valt het blad af. De verbinding op de tak waar het blad zat, is nu mooi afgesloten. Hier kan dus geen ‘schade’ ontstaan door bijvoorbeeld indringende schimmels. Wij genieten gedurende deze dagen van de prachtige herfstkleuren.
Zo, nu denk je misschien bij het verwijderen van de bladeren op je stoep, oprit of bij het harken van het gras aan deze tekst terug. Dju, nu weet ik waarom er ineens zoveel bladeren liggen!
Tot de volgende keer!
Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto: © Leon van Lier
