Heythuysen - 4 oktober 2025 - Van de week liep ik met mijn netje, ter hoogte van de koebrug, langs de Leubeek. Degenen die bekend zijn met het Leudal weten nu precies waar dit is. Plots hoor ik een stem zeggen “Meneer, meneer wat bent u aan het doen?” Ik draai me om en zie twee wat oudere mennekes staan. Ik geef aan dat ik aan het bemonsteren ben. In mijn witte onderzoekbak laat ik hen een aantal diertjes zien die over de bodem kruipen.
Verwonderd kijken ze naar de beestjes. Ik vertel hen dat je aan de gevonden beestjes kunt afleiden wat de waterkwaliteit kan zijn."Ja", zegt de oudste van de twee, dat vermoed ik tenminste want hij zag er het oudst uit, maar ik kan er natuurlijk compleet naast zitten. In elk geval nu op voorhand al mijn excuus wanneer zij mijn column lezen. “Het water in Limburg, wat zeg ik in heel Nederland is slecht.”
“Klopt”, zeg ik. “Alleen moet je wel door de juiste bril kijken!”
Het oppervlaktewater moet voldoen aan de KWR, dit staat voor Kaderrichtlijn Water. Dit zijn Europese richtlijnen die als doelstelling hebben het realiseren en behouden van een gezond oppervlakte- en grondwater. Een hele mond vol. Het zijn strenge regels! Nederland heeft zichzelf gebonden aan deze regels en de waterkwaliteit dient voor 2027 te voldoen aan deze eisen. Alleen is het wel een dingetje om dit te realiseren. Ik geef aan dat in Nederland slechts 14% voldoet aan die KWR en dus een goede biologische kwaliteit heeft. Bij de overige 86% scheelt er wel een en ander. Je kan in de overige wateren een teveel aan chemische stoffen, nutriëntenoverschotten zoals stikstof, fosfor of andere chemische stoffen aantreffen. Denk hierbij aan bestrijdings- en geneesmiddelen en resten van drugs. Recentelijk zijn daar bijvoorbeeld microplatics en PFAS ook nog bij gekomen. Voor de duidelijkheid, je kan dat niet aan deze beestjes in de bak aflezen. Zorgelijk is wanneer ze er plotseling niet meer zijn.
Daarom ben ik hier aan het monitoren, om te kijken of er veranderingen zijn. Je let dan wel op de periode wanneer je dit doet, want je vangt niet in elk seizoenen dezelfde organismen. Dit hangt dus echt samen met de tijd van het jaar! Schep je met het netje in de ochtend of in de avond? Het hangt ook samen met de temperatuur van de buitenlucht, net als die van het water zelf. Uit welke richting komt de wind? Vang ik organismen in een binnen- of in een buitenbocht? Schijnt de zon, is het bewolkt? Heeft het een lange periode van tevoren wel of niet geregend? Al deze factoren hebben invloed op mijn eventuele vangst. Ik moet dus rekening houden met wanneer ik de vorige keer heb bemonsterd en waarnaar ben ik op zoek. Je kan geen appels met peren gaan vergelijken.
Wat je in elk geval kan zeggen, is dat er iets aan de hand is. Het blijkt dat met name de landbouw een grote factor is. De bemesting, gewasbeschermingsmiddelen en lozing van nutriëntenoverschotten zijn een boosdoener. De gewasbeschermingsmiddelen bijvoorbeeld doden niet alleen vraatzuchtige insecten op de plant, nee de hele sodeju in het water gaat er ook aan!
Hier 200 meter verder stroomopwaarts in de Zelsterbeek is aangetoond dat er zeer hoge fosfaat- en Kaliumconcentraties aanwezig is. In de Leubeek zijn er hoge Natrium-, Chloride-, Bromide- en Magnesiumconcentraties gemeten (niemand zal zeggen dat hij of zij die erin stoppen). Dit heeft allemaal invloed op de biodiversiteit. Nu hoor ik “de snor” van VI alweer roepen "Nou en, een plantje meer of minder!" Toch is dit net waarom het draait! Stroomt dit water bijvoorbeeld door een heel kwetsbaar gebied, zoals het Leudal, dan kan het zomaar zijn dat net dát plantje het loodje legt. Terwijl de exoten hierdoor weelderig gedijen en zij andere overige inheemse water- en oeverplanten verder en verder wegdringen.
Wat ook meespeelt bij onze kwaliteit van oppervlaktewater is de alsmaar groeiende verstedelijking. Steeds meer wegen moeten er komen. Langs deze wegen liggen vaak bermen met een mooi slootje waar het overtollige water kan wegvloeien wat op het asfalt komt. Enig idee wat er in dat water zit? Benzeen, formaldehyde, ethylbenzeen en 1,3 butadieen. Daarnaast zitten in de roetresten, die door de knalpijp naar buiten gebromd worden, een karrevracht aan PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen). De slootjes monden meestal uit in een of andere beekje of lekken weg in het grondwater en komen verderop door kwelwater weer aan het oppervlak. Je snapt dat dit echt haar sporen achter zal laten op de kwaliteit van het water. Daarnaast zijn de PAK’s kankerverwekkend.
Wellicht ga je dan nadenken wanneer je een palinkje of forelletje gaat happen. De beestjes hier in de bak zijn het voer voor de grotere vissen in de beek. Zij vallen weer ten prooi van........, ik zwijg.
Wat Nederland zo bijzonder maakt, is daarnaast ook nog het volgende en daar maak ik mij wel zorgen over. Nederland is een vergaarbak. Wij kunnen proberen om alles goed te doen, door ons te houden aan alle Europese maatregelen. Kijk ik even naar de Maas en de Rijn. Waar stromen die? De Maas is 925 km lang. Vanaf Plateau de Langres waar zij ontstaat tot in Rotterdam en heeft, meen ik, een kleine 30.000 km2 als stroomgebied. Wat gebeurt daar allemaal? Of de Rijn met haar 1233 km lengte, heeft een stroomgebied van 190.000 km2, iemand een idee wat daar allemaal gebeurt of wat daarin gedumpt wordt? Nee? Oké, maar dit komt wel op een of andere manier Nederland binnen.
Dus, het oppervlaktewater in Nederland is niet op alle plekken “slecht”! Feit is wel dat bijvoorbeeld ons drinkwater onder druk staat. Recente maatregelen voor Noord- en Midden-Limburg is dat er per 1 juli jl. een onttrekkingsverbod is ingesteld voor niet-kapitaalintensieve teelten, om verdere verzakkingen van waterpeilen en schade aan natuur te voorkomen. Er is een beleid om “water lokaal vast te houden” infiltratie en functieveranderingen te stimuleren. Wat ook tegenzit is de droogte en klimaatverandering, deze vergroten de moeilijkheid, vooral voor de kwantiteit, biodiversiteit en ecologische functies van de oppervlaktewateren.
Ik hoop van ganser harte dat de politiek het lef heeft om door te pakken op Wet- en regelgeving. Durft te handhaven, niet alleen de kleine “arme” keuterboeren of een wildplasser in de natuur. Maar met een vuist op tafel te slaan in het Europees Parlement. Wij kunnen het niet alleen. Maar met alle lidstaten en alle neuzen dezelfde kant op, moet het wel lukken!
“Snappen jullie waarom het nu zo’n leuk werk is om met je netje door het water te lopen?” Ze bedanken me en schudden de hand. Ik geef ze nog mee, dat een groepje vrijwilligers van de Macrofauna en Plankton Werkgroep Midden Limburg, elke eerste dinsdag van de maand samen zit in de Panoramazaal van het Bezoekerscentrum Leudal om de gevonden vangsten onder de microscoop te onderzoeken. Of kijk eens op de website van Groen Hart Leudal. Hier staan excursies vermeld die nog meer informatie geven over de aanwezige flora en fauna hier in ons mooie Leudal.
Tot de volgende keer...
Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto: © Leon van Lier
