Heythuysen - 14 december 2025 - De afgelopen jaren heb ik telkens geprobeerd om een mooie uitvoerige column te schrijven om deze lekker onderuit, bij de kerstboom, te lezen en te genieten van een ‘witte kerst.’ Misschien met een glas zelfgemaakte glühwein met een kaneelstokje en wat steranijs of een lekkere gevulde kerstkrans met amandelspijs of met een mokka pralinevulling. Zo ook nu! Alleen wordt deze column opgedragen aan de kleur zwart. Ja, ook ik heb dat wel eens, een pesthekel hebben aan iets. Misschien wel meer dan de gemiddelde lezer.
Zo loop ik weer eens met mijn viervoeter te mijmeren over het ‘Langpáed,’ het stalen ros staat geparkeerd op de goed geplaveide parkeerplaats naast het Bezoekerscentrum. Als je trouwens ooit wil weten of de schokbreker van je auto het doet... trust me... na een rondje over deze parkeerplaats en je weet de staat van dit essentieel onderdeel van de wielophanging, dat de beweging van de vering dempt en zorgt voor een constant contact tussen wiel en wegdek. In dit geval zou je misschien nog liever zweven. Hier krijg je spontaan een hernia, de ‘Leudalrianen’ onder ons weten precies waar dat is.
Oké, wij kennen meerdere spreekwoorden over de pest. Op een of andere manier grijpen ze je bij de keel. Denk maar aan: ‘Iemand schuwen als de pest’; ‘Iemand haten als de pest’; ‘Hij heeft de pest in’; ‘De schurft(pest) aan iets hebben’; ‘Een pesthumeur hebben’; ‘Je kunt de pest krijgen’. Allemaal verwijzingen naar deze dodelijk ziekte.
Weten we waar de pest vandaan komt?
Wellicht krijg je een nieuw beeld over de ‘Zwarte dood’ na het lezen van deze column. Voor mijn gevoel is alles begonnen bij of speelde een vulkaanuitbarsting een zeer grote rol bij de verspreiding van de pest. Deze conclusie deel ik niet alleen. Ze zijn gebaseerd op analyses van het klimaat uit die tijd.
Je zit, inmiddels?
Volgens alle informatibronnen is er in 1257 (Indonesië-Lombok) een zware vulkaanuitbarsting geweest en bracht deze een aantal opeenvolgende voorvallen op gang die samen de ‘Zwarte Dood’ naar ons toe brachten.
Nu zit je waarschijnlijk te denken: ‘Kom op Ron, hoe dan?’
Dit blijkt uit grondig uitgezochte analyses en compleet nieuwe zienswijzen. Onder het toeziend oog van AI en een aantal vooraanstaande onderzoekers die enkele ijskernen, boomringen en opgravingen van Middeleeuwse bronnen met elkaar hebben gemengd, is hiervan een heerlijke hapklare, feestelijke kerstsoep gemaakt. Nu snappen we eindelijk hoe die pestepidemie in 1347, alléén al in Europa tussen de 20 en 50 miljoen mensen het leven heeft gekost. Wat zeg ik? Wereldwijd zelfs tussen de 75 en 200 miljoen slachtoffers. Het was een grote, bloed hoestende, koortsige met aanwezige builen in oksels en liezen en met hoofdpijn panikerende rillende mensenmassa. Overal werden deze drommels verstoten, geweigerd, opgesloten en ja, de dood ingejaagd. Als dit niet al gebeurde voordat ze zelf omvielen.
Wij hebben in de tuin van het Sint-Elisabethsklooster niet voor niets nog een prachtig Pesthuisje staan, herinnerend aan deze tijd. Nu omgetoverd tot een sfeervol gerenoveerd gebouw waar je voor vergaderingen, scholing en kleine evenementen terechtkunt. Al dan niet beïnvloed wordend door een nog ronddolende geest uit vergane glorie. Nee, van antibiotica was toen nog geen sprake.
Antibiotica werd pas door onze Schotse dokter en bacterioloog Alexander Flemming ontdekt in 1928. Hoe kan het ook anders, dit was echt per toeval! Hij was niet de meest precieze laborant. Klunzigheid en verstrooiing was hem niet onbekend. Onze verstrooide Flemming was zoals ik zei bacterioloog aan het St. Marys Hospital in Londen. Voor menig laborant was zijn werkplek, want lab mag je het niet noemen, een heuse 'no go zone' omdat het, echt waar, een toepasselijk ‘slagveld was’. Overal stond wel iets, maar niemand, inclusief Flemming zelf, wist waar het voor diende. Het was er dus niet netjes. Woorden als troep, bende, zooi, wanorde, chaos, janboel, zootje komen zo langs een ‘erlenmeyer’ opborrelen. Enfin, ook nu had meneertje wat kweekschalen met bacteriën in dit geval (voor ons achteraf geniaal, stafylokokken) laten liggen. Ja, tussen al die rommel was dat niet moeilijk. Bij terugkomst van zijn ‘welverdiende’ vakantie zag hij dat er een petrischaal (kweekschaal) besmet was met een schimmel. Wij zouden de schaal direct weggooien. Maar Flemming niet. Hij was net terug van vakantie, hij was uitgeslapen en alert. Hij zag dat rondom de schimmel een kraakheldere zone was. Hier groeiden geen bacteriën. Hij krapte eens op zijn grijs geworden koppie en bedacht: ‘Deze schimmel doodt bacteriën! ‘Eureca!’ riep Alexje! De naam van de schimmel werd, na een grondig determinatie onderzoek - ook door hemzelf - vastgesteld. Het was Penicillium notatum. Flemming zelf noemde de naam van het bacteriedodend stofje penicilline. Overigens is Flemming zelf hier niet rijk aan geworden, want hij kon de zuivere vorm niet produceren. Zo’n 10 jaar later tijdens de Tweede Wereldoorlog werd door de massale vraag naar Penicilline een bruikbaar medicijn ontwikkeld.
Terug naar de bevindingen:
De ijskernen van Antarctica en van Groenland laten een duidelijke toename van zwavel zien rond de periode 1345. Wij weten gelukkig nu, evenals een zichzelf respecterend amateur- of hobbygeoloog onder ons, dat dit beeld onomstotelijk hoort bij een grote tropische vulkaanuitbarsting. Er zijn aanwijzingen dat deze vulkaanuitbarsting ook heeft plaatsgevonden in Indonesië (wellicht Lombok). Wanneer wij nu daarnaast boomringen door geheel Europa gaan analyseren blijkt dat er ongewone koude en natte zomers zijn geweest. Gevolg was waarschijnlijk dat er een hele slechte oogst was en hieruit voortvloeiend honger. Vraag en aanbod! Ja, de graanprijzen stegen toen ook!
We moesten de hongersnood de baas worden. De Italiaanse zeevaarders (heersten over de Middellandse zee) en zij wisten op hun Marco Poloiaanse uitgekiende bevoorradingsnetwerken hier wel raad mee.
Uit Azië kwamen (lees oosten) de reddende engelen, de graanschepen. De Doge, zeg maar gerust de Oligarchen van Venetië, beëindigde het embargo tegen ‘de Gouden Horde’. Een overblijfsel van het rijk van Dzjengis Khan (ca. 1162-1227) en grootste Mongoolse leider ooit) dat reikte van Roemenië tot en met Kazachstan. Daardoor konden grote ladingen graan worden geïmporteerd. Maar.... niet alléén graan. Verborgen in het graan zaten ook vlooien met daarop de bacterie Yersinia pestis.
De eerste uitbraken van de dodelijkste pestepidemie waren dan ook, je raadt het al, in havensteden als Venetië, Messina, Genua en Pisa. Van hieruit volgt een spoor van verwoesting verder Europa in.
Dus samengevat was de vulkaanuitbarsting de val van de eerste dominosteen in een reeks van toevallige, maar verklaarbare gevolgen als de klimaatverschuiving met de daarbij horende mislukte oogsten in Europa. Het werd de Middeleeuwse Europeese bevolking fataal.
Leren wij hieruit?
Ik gooi zomaar mijn hersenkronkels op jullie mooi gedekte kersttafel:
- Wat als we zó doorgaan om ons klimaat te verzouwen?
- Wij weten dat Yersinia pestis nog lang niet uitgestorven is. In tegendeel. Er sterven nog altijd vandaag de dag mensen aan de gevolgen van de besmetting (voorbeeld: Begin juli 2025 Arizona VS). Stel dat deze zich gaat aanpassen en resistent wordt voor antibiotica?
- Het maken van een militair- of biologisch wapen met daarin Yersinia pestis als ‘brandhaard’ is volgens het ondertekend Biological Weapens Convention (1975) overeenkomst verboden. Stel nu dat de Russische-, Noord Koreaanse of welk ander gelijk gebekte ‘regering’ het idee krijgt dit nu wel te doen! Hebben deze grootmachten, terwijl men weer kernproeven wil gaan houden, hier dan plots geen lak aan? De ondertekening van kernbomproeven wordt geregeld door het Comprehensive Nuclear- Test Ban Treaty (CTBT) uit 1996, een internationaal verdrag dat alle nucleaire explosies verbiedt, zowel bovengronds, ondergronds, in de atmosfeer en onder water. Dit om de ontwikkeling van nieuwe kernwapens te stoppen.
Voor mijn gevoel waren daar dan ook duidelijke afspraken over gemaakt!?
Is dit alles niet wederom een situatie gelijk aan de periode van 1347, waarin het klimaat zo werd beïnvloed dat oogsten mislukte? Waardoor er hongersnood ontstond, de prijzen van voeding tot ver boven menig dak uitkwamen, regeringen met elkaar over hoop lagen en er heel geniepig een ukkupukkie uit de Yersinia familie onaangekondigd binnen gehuppeld kwam?
Oh ja,
Fijne feestdagen
Tot in 2026!
Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto: © Leon van Lier
